Semantics.gr

Υποδομή Δημοσίευσης Σημασιολογικών Πόρων ως Ανοιχτά Διασυνδεδεμένα Δεδομένα

H υποδομή

Το Semantics.gr είναι μία πρότυπη υποδομή που υποστηρίζει τη δημιουργία, επιμέλεια και διασύνδεση λεξιλογίων, θησαυρών όρων, ταξινομιών, ταξινομικών συστημάτων και καταλόγων καθιερωμένων όρων - στο εξής Λεξιλόγια - και την δημοσίευσή τους ως Ανοιχτά Διασυνδεδεμένα Δεδομένα (ΑΔΔ). Αναπτύχθηκε από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) στο πλαίσιο του θεσμικού του ρόλου και της στρατηγικής του, με στόχο, αρχικά, να χρησιμοποιηθεί ως ένα επιστημονικό εργαλείο για την δημιουργία και καθιέρωση των λεξιλογίων που αναπτύσσονται και αξιοποιούνται από το προσωπικό του ΕΚΤ για την τεκμηρίωση και τον εμπλουτισμό των υποδομών περιεχομένου του (Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών, Ιδρυματικό Αποθετήριο ΕΚΤ "Αριάδνη", συσσωρευτές πολιτιστικών και επιστημονικών δεδομένων SearchCulture.gr και OpenArchives.gr, κ.λ.π.) αξιοποιώντας τεχνικές σημασιολογικής αναπαράστασης της γνώσης.

Ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστηκά του Semantics.gr είναι ότι πέραν του SKOS, μπορεί να υποστηρίξει οποιοδήποτε Μοντέλο Δεδομένων που μπορεί να εκφραστεί ως OWL οντολογία. Ένα μοντέλο δεδομένων χρησιμοποιείται ως μήτρα για την δημιουργία ενός Σχήματος Λεξιλογίου που περιγράφει και ορίζει με ακρίβεια την δομή ενός Λεξιλογίου που φιλοξενείται στην υποδομή. Πρακτικά, το σχήμα ενός λεξιλογίου καθορίζει με ακρίβεια τη φόρμα εισαγωγής ή ενημέρωσης μέσω της οποίας ο χρήστης προσθέτει ή ενημερώνει Σημασιολογικούς Πόρους.

Στόχος του ΕΚΤ, ευρύτερα, είναι το Semantics.gr να αποτελέσει μία κεντρική δημόσια πλατφόρμα στην οποία δημοσιεύονται έγκριτα λεξιλόγια προς χρήση και επανάχρηση από φορείς, την επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα αλλά και το ευρύ κοινό.

Σε ποιους απευθύνεται

Το Semantics.gr απευθύνεται σε έγκριτους φορείς οι οποίοι είτε θέλουν να δημοσιεύσουν κάποιο λεξιλόγιο στο Σημασιολογικό Ιστό (ΣΙ) είτε θέλουν να αξιοποιήσουν υπάρχοντα δημοσιευμένα λεξιλόγια κατά τη διαδικασία της πρωτογενούς τεκμηρίωσης του υλικού τους ή και για το σημασιολογικό εμπλουτισμό των ψηφιακών συλλογών τους. Απευθύνεται πρωτίστως σε επιστημονικούς ή πολιτιστικούς φορείς, καθώς και σε φορείς του ευρύτερου δημοσίου χωρίς όμως να περιορίζεται σε αυτούς. Απευθύνεται επίσης στην επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα αλλά και το ευρύ κοινό ως κεντρικός κόμβος πρόσβασης σε επιστημονική ορολογία και καθιερωμένες επικεφαλίδες.

Λειτουργικά Χαρακτηριστικά

Το Semantics.gr περιλαμβάνει μία σειρά από καινοτόμα χαρακτηριστικά που το καθιστούν μοναδικό:


Υποστηριξη λεξιλογίων σε οποιοδήποτε σχήμα
Το Semantics.gr διαθέτει ένα φιλικό προς τον χρήστη μηχανισμό παραμετροποίησης για τον ορισμό ήδη καθιερωμένων ή πρωτότυπων μοντέλων δεδομένων και την εξειδίκευσή τους σε τεκμηριωτικά σχήματα. Ο μηχανισμός είναι φιλικός προς τον χρήστη και ταυτόχρονα συνεπής στα πρότυπα και συστάσεις που διέπουν τον σημασιολογικό ιστό και τα διασυνδεδεμένα δεδομένα (RDF, OWL οντολογίες, κλάσεις και ιδιότητες). Ο μηχανισμός επιτρέπει την δημιουργία Λεξιλογίων που συμμορφώνονται με δημοφιλή μοντέλα δεδομένων και οντολογίες ή με προσαρμοσμένα μοντέλα δεδομένων που ορίζονται πρωτοτύπως στο Semantics.gr και μάλιστα προσαρμοσμένα σε εξειδικευμένες τεκμηριωτικές ανάγκες. Ήδη έχουν καταχωρηθεί δημοφιλή πρότυπα, όπως τα SKOS, MADS/RDF, οι σημασιολογικές κλάσεις του EDM και μέρος του Schema.org ενώ έχουν δημοσιευθεί πρωτότυπα μοντέλα δεδομένων, όπως το oadm, που δημιουργήθηκε από το ΕΚΤ για την περιγραφή επιστημονικών πόρων, και το catriseu, που δημιουργήθηκε από την κοινοπραξία του έργου CatRIS για την περιγραφή ερευνητικών υποδομών και υπηρεσιών.
Φιλικές για το χρήστη φόρμες για την ανάπτυξη και επιμέλεια λεξιλογίων
Οι φορείς μπορούν να δημιουργήσουν Λεξιλόγια και να τα αναπτύξουν χρησιμοποιώντας φιλικές φόρμες δημιουργίας ή επεξεργασίας σημασιολογικών πόρων. Ο φόρμες συμμορφώνονται με το μοντέλο δεδομένων και ειδικότερα με το σχήμα που έχει οριστεί για το συγκεκριμένο Λεξιλόγιο. Διαθέτουν στοιχεία ελέγχου που εξασφαλίζουν την υιοθέτηση όλων των περιορισμών που τέθηκαν στις ιδιότητες στο σχήμα λεξιλογίου, επιτρέποντας έτσι την εισαγωγή και επιμέλεια σημασιολογικών πόρων ακόμα και από χρήστες που δεν είναι βιβλιοθηκονόμοι ή εξοικειωμένοι με τα μοντέλα δεδομένων και τις τεχνολογίες RDF και OWL.
Δημοσίευση λεξιλογίων ως Ανοικτά Διασυνδεδεμένα Δεδομένα
Οι φορείς μπορούν να δημοσιεύσουν τα Λεξιλόγια που δημιούργησαν, επιλέγοντας οι ίδιοι την άδεια χρήσης. Ένα δημοσιευμένο λεξιλόγιο είναι δημόσια αναζητήσιμο μέσα από Semantics.gr και διατίθεται σε τρίτες εφαρμογές μέσω Web API αλλά και ως Διασυνδεδεμένα Δεδομένα.
Απόδοση μόνιμων προσδιοριστών URI σε Λεξιλόγια και σημασιολογικούς πόρους
Το Semantics.gr εξασφαλίζει την μοναδικότητα και τη σταθερή διατήρηση κάθε Λεξιλογίου και κάθε σημασιολογικού πόρου μέσω της απόδοσης μόνιμων προσδιοριστών URI παρέχοντάς του σταθερή τοποθεσία και νοηματοδότηση.

Σελίδα παρουσίασης ενός MADS/RDF PersonalName σημασιολογικού πόρου

Εύχρηστες λειτουργίες πλοήγησης και αναζήτησης
Οι χρήστες μπορούν εύκολα να αναζητήσουν ένα σημασιολογικό πόρο ορίζοντας πολλαπλά κριτήρια. Τα κριτήρια αναζήτησης προσαρμόζονται παραμετρικά στο σχήμα του Λεξιλογίου. Επιπλέον, το Semantics.gr παρέχει έναν ιδιαίτερα φιλικό τρόπο αναζήτησης, παρουσίασης και εξερεύνησης ιεραρχικών λεξιλογίων.
Υποστήριξη λειτουργικότητας για καταργημένες οντότητες
Το Semantics.gr υποστηρίζει την δυνατότητα κατάργησης σημασιολογικών πόρων (deprecated resources). Η λειτουργικότητα αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την μοντελοποίηση της ιστορικότητας οντοτήτων. Για παράδειγμα, σε ένα Λεξιλόγιο συλλογικών οργάνων, συγκεκριμένοι οργανισμοί ή συσχετίσεις μπορούν να χαρακτηριστούν ως καταργημένοι, ενώ μπορούν να καταγραφούν κομβικά γεγονότα στον κύκλο ζωής ενός οργανισμού (δημιουργία από διάσπαση οργανισμού, κατάργηση, μετεξέλιξη σε νέο οργανισμό, συγχώνευση κ.α.).

Προβολή καταργημένων οντοτήτων και συσχετίσεων σε ένα MADS/RDF CorporateName Λεξιλόγιο

Τα Λεξιλόγια που διατίθενται στο Semantics.gr

Μέχρι σήμερα έχουν δημιουργηθεί και δημοσιευθεί στο Semantics.gr 48 Λεξιλόγια που καλύπτουν διάφορες θεματικές, όπως: τύποι πολιτιστικών αντικειμένων, χρονικές περίοδοι στον Ελλαδικό χώρο, θεματικές επικεφαλίδες, επιστημονικά πεδία κ.ά.). Τα περισσότερα από αυτά έχουν αναπτυχθεί από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου και από συμπράξεις ευρωπαϊκών έργων, όπως τα Triple και CatRIS. Πολλά από αυτά είναι πρωτότυπα Λεξιλόγια, ενώ άλλα εμπλουτίζουν υπάρχοντα (UNESCO thesaurus, Library of Congress Subject Headings, Library of Congress Classification), για παράδειγμα με ελληνικές αποδόσεις. Μπορείτε να πλοηγηθείτε σε όλα τα δημοσιευμένα λεξιλόγια εδώ. Χαρακτηριστικά λεξιλόγια και ο παρουσιάζονται στην ενότητα Μελέτες Περίπτωσης.

Δεν υπάρχουν θεματικοί περιορισμοί στο αντικείμενο και το εύρος των λεξιλογίων που μπορούν να φιλοξενηθούν στο Semantics.gr. Μπορούν δηλαδή αυτά να αφορούν οποιοδήποτε γνωστικό αντικείμενο με το οποίο ασχολείται με συστηματικότητα ένας φορέας, όπως για παράδειγμα ορολογία για την αρχαιολογία ή την ιστορία της τέχνης, τις φυσικές επιστήμες, ιατρική ορολογία ή λεξιλόγια στον τομέα των επιχειρήσεων ή των δημοσίων υπηρεσιών. Με βάση το θεματικό εύρος των λεξιλογίων που υπάρχει σήμερα στην υποδομή, αυτά είναι οργανωμένα σε τέσσερις βασικές κατηγορίες:

  • Φυσικά πρόσωπα/συλλογικά όργανα
    Υποστηριζόμενα μοντέλα: MADS/RDF PersonalName/CorporateName, edm:Agent του EDM
  • Χρονικές περίοδοι
    Υποστηριζόμενα μοντέλα:edm:Timespan του EDM
  • Έννοιες
    Υποστηριζόμενα μοντέλα:SKOS
  • Γεωγραφικές τοποθεσίες
    Υποστηριζόμενα μοντέλα:edm:Place του EDM

Οι κατηγορίες αυτές ωστόσο μπορούν να διευρυνθούν ανάλογα με τα αντικείμενα ενασχόλησης των φορέων που χρησιμοποιούν την υποδομή ή τις ειδικότερες ανάγκες του ΕΚΤ.

To έργο

Η ανάπτυξη του Semantics.gr ξεκίνησε από το EKT το 2015 με ίδια μέσα και εσωτερική τεχνογνωσία με σκοπό να αποτελέσει την κεντρική υποδομή του φορέα για την ανάπτυξη και την συγκέντρωση Λεξιλογίων και Καταλόγων Καθιερωμένων Όρων και την αξιοποίησή τους από τις Υποδομές Περιεχομένου που αναπτύσσει.

Από το 2020, το Semantics.gr αναβαθμίζεται και επεκτείνεται στο πλαίσιο του έργου "Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας: Υποδομή Συσσώρευσης, Τεκμηρίωσης και Διάθεσης Ψηφιακού Περιεχομένου με διασφάλιση διαλειτουργικότητας, μακροχρόνιας διατήρησης και ανοικτής πρόσβασης" (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα "Μεταρρύθμιση Δημοσίου τομέα", ΕΣΠΑ). Το Έργο ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2020 και ολοκληρώνεται τον Ιούλιο του 2023 και μεταξύ άλλων έχει ως στόχους την διάθεση του Semantics.gr ως ολοκληρωμένη υπηρεσία σε φορείς, την διασύνδεσή του με τις υποδομές περιεχομένου του ΕΚΤ και την ανάπτυξη και δημοσίευση νέων Λεξιλογίων προς χρήση και επανάχρηση από την επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα αλλά και το ευρύ κοινό.